Çocuk işçiliği yaygın bir uygulama. Bu kavram, çocuk çalışmasından biraz farklı. İkisi aynı şey değil. Çocuk çalışması diye adlandırılan durum, çocukların gelişimine katkı sağlayabiliyor bazı durumlarda. Ancak çocuk işçiliği için bu söylenemez. Çocuk emeği, çoğu zaman sömürülen bir uygulama haline geldi. Çocuk işçiliği, çocukların bedensel emeğinden yararlanmayı, bunu yaparken de onları en temel bazı haklarından yoksun bırakmayı içeren bir uygulama. Oysa çocukların eğitime ihtiyaçları var. Ancak bu şekilde kendileri için uygun bir meslek sahibi olabilir ve büyüdüklerinde kendi ayakları üzerinde durabilirler.
Önceleri bu iki kavramı, çocuk çalışması ve çocuk işçiliği kavramlarını yani, birbirinden ayırmıyordum. Çocukların kendi yaşamlarıyla ilgili önemli konularda karar verme yetkileri olmadığına göre, bir çocuk hiçbir şartta çalıştırılmamalı, diye mantık yürütüyordum. Bir insanın hangi işte çalışacağına o insanın bizzat kendisi karar vermeliydi bence; ve çocuklar, yaşları gereği bu olanaktan yoksundular.
Örneğin, reklamlarda, hatta sinema filmlerinde oynayan çocukların bile, bir tür sömürüye maruz kaldıkları kanısındaydım. (Bazı reklamlar söz konusuyken hâlâ elimde olmadan böyle bir düşünceye kapılıyor olsam da, belki bu başka bir yazı konusu).
Ama sonra gördüm ki bu pek doğru bir mantık değilmiş. Çocuk çalışması ve çocuk işçiliği arasında bir fark, önemli bir fark, gerçekten de varmış.
Eğer söz konusu çalışma çocuğun gelişimine katkıda bulunacak, var olan yeteneklerini geliştirecek nitelikteyse pekâlâ iyi bir şey. Tabii bu çalışmanın çocuğun sömürülmesine hiçbir anlamda yol açmaması da gerekiyor. Örneğin, bir sinema filminde rol almak, yetenekli bir çocuk oyuncunun sanatsal görgü ve becerileri açısından çok iyi bir deneyim. Ve bunda yanlış bir şey yok.
Çocuk işçiliği farklı
Çocuk işçiliği ise bundan çok farklı. Aynı yaşta bir çocuğun aynı filmin setinde, ne bileyim, çaycı olarak, ya da beden emeği gerektiren başka bir işte çalıştığını düşünün. Aradaki fark ne kadar belirgin, değil mi?
Ne yazık ki çocuk işçiliği yaygın bir uygulama. Ve bu durumda, yaptıkları işin çalıştırılan çocuklara herhangi bir faydası olmuyor genellikle. Çocukların emeğinden yararlanılıyor, o kadar. Bilgi ve becerilerine hiçbir şey katmayan, onları hiçbir şekilde geliştirmeyen, emek-yoğun işlerde çalıştırılıyorlar. Bu da, çocukların en temel hakları olan eğitim ve sağlık haklarının ihlali anlamına geliyor. (Bunlara belki oyun oynama hakkını da katabiliriz.)
Genellikle anne babaların onayı var olsa da, yine de söz konusu olan şey çocukların sömürülmesi oluyor.
Çıraklık kötü bir uygulama mı?
Tabii, belki burada, geleneksel bir uygulama olan ‘çıraklık’ uygulaması için bir parantez açmalıyız. Usta-çırak ilişkisi çok önemli bir eğitim yolu olmuş tarihimizde. İş bilir ustalar, yetenekli sanatçılar, eski zamanlarda hep bu yöntemle yetişmişler. Dolayısıyla bu kadim eğitim yöntemine ve ‘çırak emeği’ diyebileceğimiz şeye saygı duymamız gerekli. Ama günümüzde artık bu yöntem tarihe karışmış olmalı. Uygulamalar sürüyor ama tarihteki olumlu işlevini bu çağda sürdürebilmesi mümkün değil bu yöntemin.
Artık çocuk ve gençlerin meslek edinme yolu olarak çok daha günümüze uygun yöntemlerden yaralanmalılar. Her çocuğun sahip olduğu bazı vazgeçilmez, temel haklar var. İyi bir eğitim almak, okula gidebilmek bu haklardan en önemlileri. Meslek seçimi konusunda iyi bir rehberlik hizmeti alma hakkı da onlardan ayrı düşünülemez.
Mesleki eğitim şart!
Tabii daha iyi organize olmuş, daha kaliteli teorik ve pratik meslek bilgisi veren meslek okullarının çoğalması da öyle. Üstelik bütün bu haklar, çocuklar için yalnızca ’ara eleman’ denen iş kollarında çalışacak insanların mesleki eğitimi için değil, bütün meslekler için yaygın ve yeterli şekilde sunulabiliyor olmalı çocuklarımıza. Ve … acaba söylemeye gerek var mı: Bu eğitim, ailesinin sosyo-ekonomik durumu ne olursa olsun, bütün çocuklar için sağlanabiliyor olmalı. Meslek edinme kapıları her çocuğa sonuna kadar açık olmalı.
Ama bu, çocuklarımız küçücük yaşta emek-yoğun nitelikteki işlerde çalıştırılmaya devam ettikçe mümkün olabilir mi? Üzerinde düşünülmesi gereken bir soru bu.
