Paskalya çöreği Müslüman vatandaşlar tarafından da benimsemiş; öyle ki Paskalya dönemi dışında da pastanelerde bütün yıl boyu satıldığını görebilirsiniz. Hristiyan vatandaşlar yüzyıllarca bu topraklarda Paskalya’yı kutladılar ve birbirinden güzel folklorik adetlerini Müslüman komşularıyla paylaştılar. Bu yazıda İstanbul’un yerli Hristiyanlarının hâlâ uyguladığı bazı Paskalya adetleri ve geleneksel Paskalya lezzetleri hakkında konuşmak istedik. Paskalya yumurtası ve sakızlı Paskalya çöreği bu lezzetlerden en iyi bilinen ikisi.
İstanbul’un Hristiyan vatandaşların yoğun yaşadığı semtlerinde Noel ve Paskalya gibi önemli bayramlarda belediyeler caddelere kutlama pankartları asıyor. Çok hoş bir uygulama.
Türkiye dinler tarihi açısından gerçek bir açık hava müzesi ve bu galiba en çok da Hristiyanlık için geçerli. Hristiyan vatandaşlar yüzyıllarca bu topraklarda Paskalya’yı kutladılar ve birbirinden güzel folklorik adetlerini Müslüman komşularıyla paylaştılar. Müslüman komşuları onlara kurban eti ya da Muharrem aşuresi ikram etti, onlar da komşularına Paskalya yumurtası ve Paskalya çöreği. Bu bin yıllık kültür alışverişi bu ülkeyi güzel kılan şeyler listesinin belki de başında geliyor.
Paskalya çöreği, Paskalya yumurtası
Türkiye’de “paskalya” denince, Müslüman ahalinin aklına galiba en çok bu iki şey geliyor. Paskalya çöreği Müslüman vatandaşlar tarafından da benimsemiş; Paskalya dönemi dışında da pastanelerde bütün yıl boyu satıldığını görebilirsiniz. Paskalya yumurtası içinse durum farklı.
Yumurta boyama geleneği Paskalya bayramı ile öylesine özdeşleşmiş ki, bu rengârenk yumurtalar yılın Paskalya dışındaki dönemlerinde ortalıkta görünmüyor.
Yerli Hristiyanların Paskalya adetleri
Hıristiyanların en önemli iki bayramından biri Noel’se, diğeri de Paskalya. Ve Paskalya denince akla ilk gelen şeylerden biri, Paskalya çöreği. Bu çöreği özel yapan şey, sakız da içeren sert hamuru. Bu işi eskiden evlerin erkekleri yaparmış genellikle. Çünkü bu özel hamuru uygun şekilde yoğurabilmek bayağı bir kas gücü gerektirirmiş. Saatler süren yoğurma işleminin ardından hamurun üzerine haç işareti çizilir, temiz bir örtüye sarılan hamur sobanın yanında kabarmaya bırakılırmış. Gereğinden fazla kabarmasın ve ekşimesin diye bütün gece hamurun başında beklemek de ayrı bir ritüelmiş.
Ermenilerde Paskalya: Surp Zadig
– Kristos hariav i merelots! (İsa ölülerden dirildi!)
– Orhniyal e harutyun Kristosi! (İsa’nın dirilişi mübarek olsun!)
Ermeniler Paskalya Bayramı’nda birbirlerini bu sözlerle selamlarlar. Kadim Ermeni Kilisesi, Noel’i olduğu gibi Paskalya’yı da birçok Hristiyan mezhebinden biraz farklı bir tarihte kutluyor. Yaklaşık iki hafta sonra. Surp Zadig’in en karakteristik imgelerinden biri de kırmızı yumurtalar olsa gerek.
Paskalya yumurtasının en temel rengi kırmızı. Genellikle yumurtalar bu renkte boyanıyor. Ama başka renklerde de paskalya yumurtası görebilirsiniz. Yumurta dünyayı simgeliyor. Dış kabuğu gökyüzünü, zarı atmosferi, akı denizleri, sarısı da yeryüzünü… Kırmızı renkse İsa’nın kanının tüm dünyanın kurtuluşu için aktığını anlatıyor.
Ve tabii ki çörek: Surp Zadig’de Paskalya çöreği yapılır. Saç örgüsü biçimli Paskalya çöreklerinin hoş kokusu bu bayramda Rum evleri kadar Ermeni evlerini de dolduruyor. Ve eğer Ermeniler bu çöreği artık pastaneden hazır almayı yeğlemiyorlarsa, üzerinde kıpkırmızı boyasıyla bir Paskalya yumurtasıyla birlikte pişiriyorlar. İlkbaharın ilk dolunayını takip eden ilk Pazar sabahı kapınızı bir Ermeni komşunuz çalarsa, sakın şaşırmayın. Size boyalı bir Paskalya yumurtasıyla taçlandırılmış harika bir sakızlı paskalya çöreği hediye etmeye gelmiş olabilir.
Süryaniler ve “Büyük Kıyam”
Buradaki “kıyam”, kıyamet yani diriliş anlamına geliyor. Yani İsa’nın dirilişinin kutlandığı Paskalya bayramı. Paskalya kutlamaları sırasında Süryaniler de birbirlerini “İsa mezardan dirildi!” sözüyle selamlıyor. Bu selam da yine, “Gerçekten dirildi!” cevabıyla karşılanıyor. Süryancesiyle; “Kom Moran men kabro!” ve “Şariroyit kom!”
Süryaniler de Paskalya’yı simgelemenin en uygun objesi olarak yumurtayı görmüş. Onlar da bu bayramda birbirlerine yumurta ya da yumurta benzeri nesneler armağan ediyorlar. Dinsel simgeselliği de şu şekilde açıklıyorlar: Yumurtanın beyaz rengi Mesih’in masumiyetine işaret eder, kırmızı ise onun fedakârca sunduğu Paskalya kurbanının simgesidir. Diriliş bayramında ve ertesi günü, mezarlık ziyaretlerinde bulunmak da İstanbul’da hâlâ yaşatılan Süryani adetlerinden.
Kültürlerin kardeşliği
Türkiye bu farklı kültürlerin bir arada yaşadığı ve birbirini zenginleştirdiği bir ülke. Tarih boyunca da böyle olmuş. Farklı dinlere ve mezheplere mensup halkları birbirine yakınlaştıran şeyler onları birbirinden ayıran şeylerden daha çok. Hiçbirimiz bir diğerine dönüşmek zorunda değiliz ama komşumuzu tanımak bizim yaşamlarımızı da zenginleştirecek bir şey. Komşularımızla daha yakın, daha samimi ilişkiler kurabilmek, onları tanımaktan geçiyor. Ve bu tanışıklığın yaşamlarımızı zenginleştireceği kesin. Kıpkırmızı Paskalya yumurtalarının ve enfes sakızlı Paskalya çöreklerinin bize asıl anlatmaya çalıştığı şey belki de budur.